Zjawiska świadomości są czynni­kiem współtworzącym strukturę społeczną, nadają tej rzeczywistości w sytuacjach społecznych okre­ślone znaczenia, które kierują postępowaniem ich uczestników. Nie chodzi tutaj jednak tylko —na co twórcy teorii rozwoju społecznego musieli’ po­łożyć główny nacisk — o rolę historyczną czy misję dziejową klas dążących do kształtowania stosunków społecznych zgodnie z ich interesami. Zrelatywizo- wana do położenia społecznego percepcja sytuacji kieruje postępowaniem uczestników zarówno maso­wych wydarzeń i procesów społecznych, jak posz­czególnych interakcji międzyludzkich, i nie musi prowadzić do rywalizacji lub otwartej walki, ale również do uległości i ugody.